Niemal wszystkie materiały budowlane – a zwłaszcza
materiały pochodzenia roślinnego – wymagają systematycznego
zabezpieczania przed czynnikami atmosferycznymi, biologicznymi i ogniem.
Remonty bieżące budynków: usuwanie usterek prowadzących do zawilgoceń i
prace zabezpieczające, powinny być ponawiane co kilka-kilkanaście lat,
stosownie do trwałości środków impregnacyjnych, farb i powłok
zewnętrznych oraz warunków, w jakich te materiały pracują.
■ Trwałość drewna
Naturalna odporność drewna jest właściwością gatunkową i zależy od zawartości w drewnie związków twardzielowych, garbnikowych i żywic, które uniemożliwiają lub ograniczają rozwój mikroorganizmów. Związki te gromadzą się w wewnętrznej części pnia, wysycają tkankę drzewną i tworzą tzw. twardziel. Drewno twardzielowe w sposób naturalny jest kilkakrotnie trwalsze od drewna bielastego.
Na podstawie testów laboratoryjnych ustalono, że różne gatunki drewna pracujące w tych samych niekorzystnych warunkach mają różną trwałość:
• drewno bardzo trwałe – nie ulega zmianom przez 25 lat (niektóre gatunki liściaste z Afryki, Ameryki i Azji);
W metodach ciśnieniowych środki impregnacyjne wtłaczane są w drewno po uprzednim wyssaniu powietrza. Metody te stanowią jeden z podstawowych procesów technologicznych w zakładach wytwarzających uodpornione produkty drzewne dla budownictwa, kolejnictwa i przemysłu.
Metody bezciśnieniowe to: smarowanie, opryskiwanie, kąpiel, zastrzyki oraz metody dyfuzyjne.
Na głębokość wnikania impregnatów w drewno ogromny wpływ ma budowa anatomiczna różnych gatunków drewna. Znane jest nieprzyjmowanie impregnatów przez twardzielowe drewno dębu, sosny lub przez tzw. fałszywą twardziel buka. Materiałem trudnym do impregnowania może być również drewno świerka i jodły po spadku jego wilgotności poniżej poziomu nasycenia włókien (28%) – należy zatem impregnować je zaraz po ścięciu i szybkim przetarciu.
■ Środki ochrony drewna
Zaostrzenie przepisów ochrony środowiska w krajach Unii Europejskiej i w Polsce spowodowało wyeliminowanie preparatów zawierających związki arsenu, rtęci, DDT, HCH. Jednocześnie ograniczono produkcję środków zawierających związki fenolu (PCF i PCF- Na), fluoru i chromu, a w ograniczonym zakresie będą stosowane jeszcze przez jakiś czas związki trójbutylocynowe (TBTO). Jako całkowicie nieszkodliwe dla środowiska mają przyszłość preparaty zawierające związki boru (grzybobójcze i owadobójcze) oraz czwartorzędowe związki amoniowe (grzybobójcze). Do ochrony drewna przed owadami stosowane są ostatnio pyretroidy.
Właściwości środków ochrony drewna muszą odpowiadać jakości wymaganej przez normę PN-76/C- 04906 „Środki ochrony drewna; ogólne wymagania i badania “.
Środki ochrony drewna można podzielić na trzy podstawowe grupy:
drewno należą zarówno impregnaty klasyczne, jak i środki
impregnacyjno-dekoracyjne oraz powłoki zabezpieczające, czyli farby i
lakiery.
Wartość grzybobójcza impregnatów maleje z czasem na skutek wymywania przez wodę oraz pod wpływem czynników atmosferycznych: tlenu, dwutlenku węgla, zanieczyszczeń powietrza i promieniowania UV, a w wypadku preparatów zawierających związki fluoru – również soli wapnia. Ich trwałość można przedłużyć wykonując dodatkowo powłoki ochronne z odpowiednich farb lub lakierów odpornych na czynniki atmosferyczne i agresywną atmosferę. Można również zastosować środki im- pregnacyjno-dekoracyjne tworzące na powierzchni drewna cienką powłokę lakierową.
Drewno konstrukcyjne i tarcica zaraz po przywiezieniu na budowę powinny być poddane impregnacji, a następnie — przed wbudowaniem – wysezonowane w zadaszonych sztaplach do stanu powietrzno-suchego.
Do impregnacji elementów konstrukcji stropów, ścian i ścianek drewnianych oraz deskowania najlepiej wybrać nieszkodliwe dla ludzi preparaty solne typu INTOX. Impregnację można przeprowadzać metodą kąpieli zimnej, kilkukrotnego malowania lub opryskiwania.
Konstrukcje drewniane (dachowe) powinno się dodatkowo zabezpieczać stosownie do wymogów przeciwpożarowych – kompleksowymi środkami solnymi (np. FOBOS M2F), pęczniejącymi farbami emulsyjnymi (np. MOWICHRON, KROMOS) lub specjalistycznymi masami przeciwogniowymi.
■ Odgrzybianie budynków
W walce z korozją biologiczną budynków stosuje się – oprócz działań ochronnych – również działania naprawczo-remontowe, takie jak: odgrzybianie drewna i murów lub zwalczanie owadów w elementach drewnianych.
Odgrzybianie wbudowanych elementów drewnianych porażonych przez grzyby podstawkowe przeprowadza się wyłącznie wówczas, gdy uszkodzone zostały jedynie fragmenty konstrukcji. Po ociosaniu uszkodzonej warstwy zewnętrznej, pozostałe porażone fragmenty materiału poddaje się wielokrotnemu nasycaniu środkami grzybobójczymi, a następnie konstrukcję wzmacnia się i uzupełnia zaimpregnowanym drewnem. Dobór środka grzybobójczego uzależniony jest między innymi od wilgotności drewna (np. do drewna zawilgoconego nie należy stosować preparatów oleistych).
Odgrzybianie murów porażonych na wskroś przez grzyby podstawkowe odbywa się następująco:
Owady żerujące w konstrukcjach drewnianych można zwalczać metodami chemicznymi, fizycznymi oraz metodami biologicznymi, które dotychczas nie są stosowane w Polsce.
W metodach chemicznych do niszczenia jaj, larw i chrząszczy używane są insektycydy płynne i gazowe. Jedynym preparatem płynnym dopuszczonym w Polsce do zwalczania owadów w budownictwie jest ANTOX W, który łączy w sobie właściwości dezynsekcyjne i ochronne.
Zwalczanie owadów żerujących w konstrukcjach drewnianych, których tkanka została już w znacznym stopniu uszkodzona, polega na usunięciu zniszczonej warstwy zewnętrznej i następnie – kilkukrotnym smarowaniu tych elementów ANTOXEM W lub przykładaniu do nich tamponów nasyconych tym środkiem. Dla zwiększenia skuteczności dezynsekcji, drewno nasączane preparatem przykrywa się folią po każdym zabiegu.
Dezynsekcję elementów mniejszych, zabytkowych bez warstwy malarskiej lub konstrukcji z nielicznymi widocznymi żerowiskami można ograniczyć do wstrzykiwania środka owadobójczego bezpośrednio w otwory wylotowe lub w otwory specjalnie wywiercone.
Specjalistycznym preparatem gazowym przeznaczonym do zwalczania owadów w drewnie jest ROTANOX.
Gazowaniem całych budynków wolno stojących zajmuje się Zakład Zwalczania Szkodników Żywności w Warszawie.
W metodach fizycznych do zwalczania owadów w drewnie wykorzystuje się m.in. podwyższoną temperaturę, promieniowanie podczerwone emitowane przez strumień podgrzanego powietrza, promienie gamma i inne. Nie mają natomiast zastosowania do tego celu promienie Roentgena. Duże elementy po ich wymontowaniu z konstrukcji można poddawać dezynsekcji np. w suszarniach do drewna (podwyższona temperatura), zaś mniejsze elementy – w komorze jonizacyjnej (promieniowanie gamma).
■ Osuszanie budynków
Równolegle z pracami odgrzybieniowy- mi należy przeprowadzać osuszanie budynków. Podstawową czynnością powinno być odcięcie budynku od źródeł zawilgocenia, a zatem – wykonanie odpowiednich izolacji przeciwwodnych i przeciwwilgociowych. Jedną z najczęstszych przyczyn zawilgocenia budynków jest brak lub zły stan techniczny poziomych izolacji przeciwwilgociowych w murach fundamentowych, który powoduje podsiąkanie wód kapilarnych powyżej poziomu tych izolacji. Podcinanie budynku i wykonanie izolacji tradycyjnej nie jest możliwe, gdy mury są stare lub zbyt grube. Wówczas można jednak zastosować inne rozwiązania:
Zazwyczaj metody klasyczne łączy się z metodami nowoczesnymi —
izolację pionową wykonuje się tradycyjnie, natomiast podsiąkanie
kapilarne likwiduje się korzystając z jednego z powyższych sposobów.
Warto pamiętać, że osuszanie budynków jest działaniem kompleksowym i
zawsze powinno być poprzedzane ustalaniem przyczyn zawilgocenia oraz
opracowaniem odpowiedniego programu osuszania.
Naturalna odporność drewna jest właściwością gatunkową i zależy od zawartości w drewnie związków twardzielowych, garbnikowych i żywic, które uniemożliwiają lub ograniczają rozwój mikroorganizmów. Związki te gromadzą się w wewnętrznej części pnia, wysycają tkankę drzewną i tworzą tzw. twardziel. Drewno twardzielowe w sposób naturalny jest kilkakrotnie trwalsze od drewna bielastego.
Na podstawie testów laboratoryjnych ustalono, że różne gatunki drewna pracujące w tych samych niekorzystnych warunkach mają różną trwałość:
• drewno bardzo trwałe – nie ulega zmianom przez 25 lat (niektóre gatunki liściaste z Afryki, Ameryki i Azji);
- drewno trwałe – 15 do 25 lat (dębowe);
- drewno umiarkowanie trwałe – 10 do 15 lat (modrzewiowe, sosnowe);
- drewno mało trwałe – 5 do 10 lat (świerkowe, jodłowe, wiązowe);
- drewno nietrwałe – do 5 lat (jaworowe, topolowe, bukowe).
W metodach ciśnieniowych środki impregnacyjne wtłaczane są w drewno po uprzednim wyssaniu powietrza. Metody te stanowią jeden z podstawowych procesów technologicznych w zakładach wytwarzających uodpornione produkty drzewne dla budownictwa, kolejnictwa i przemysłu.
Metody bezciśnieniowe to: smarowanie, opryskiwanie, kąpiel, zastrzyki oraz metody dyfuzyjne.
Na głębokość wnikania impregnatów w drewno ogromny wpływ ma budowa anatomiczna różnych gatunków drewna. Znane jest nieprzyjmowanie impregnatów przez twardzielowe drewno dębu, sosny lub przez tzw. fałszywą twardziel buka. Materiałem trudnym do impregnowania może być również drewno świerka i jodły po spadku jego wilgotności poniżej poziomu nasycenia włókien (28%) – należy zatem impregnować je zaraz po ścięciu i szybkim przetarciu.
■ Środki ochrony drewna
Zaostrzenie przepisów ochrony środowiska w krajach Unii Europejskiej i w Polsce spowodowało wyeliminowanie preparatów zawierających związki arsenu, rtęci, DDT, HCH. Jednocześnie ograniczono produkcję środków zawierających związki fenolu (PCF i PCF- Na), fluoru i chromu, a w ograniczonym zakresie będą stosowane jeszcze przez jakiś czas związki trójbutylocynowe (TBTO). Jako całkowicie nieszkodliwe dla środowiska mają przyszłość preparaty zawierające związki boru (grzybobójcze i owadobójcze) oraz czwartorzędowe związki amoniowe (grzybobójcze). Do ochrony drewna przed owadami stosowane są ostatnio pyretroidy.
Właściwości środków ochrony drewna muszą odpowiadać jakości wymaganej przez normę PN-76/C- 04906 „Środki ochrony drewna; ogólne wymagania i badania “.
Środki ochrony drewna można podzielić na trzy podstawowe grupy:
- do zabezpieczania drewna,
- do zwalczania szkodników biologicznych,
- do zabezpieczania przed ogniem.
Wartość grzybobójcza impregnatów maleje z czasem na skutek wymywania przez wodę oraz pod wpływem czynników atmosferycznych: tlenu, dwutlenku węgla, zanieczyszczeń powietrza i promieniowania UV, a w wypadku preparatów zawierających związki fluoru – również soli wapnia. Ich trwałość można przedłużyć wykonując dodatkowo powłoki ochronne z odpowiednich farb lub lakierów odpornych na czynniki atmosferyczne i agresywną atmosferę. Można również zastosować środki im- pregnacyjno-dekoracyjne tworzące na powierzchni drewna cienką powłokę lakierową.
Jak zabezpieczać budynek przed przyspieszonym niszczeniem?
Zadbać o poprawne zaprojektowanie izolacji termicznych, przeciwwodnych i przeciwwilgociowych oraz właściwą wentylację i ogrzewanie pomieszczeń.
- Na etapie projektowania:
Stosować materiały o właściwościach zgodnych z odpowiednimi normami, m.in. w zakresie ich wilgotności; nie wbudowywać materiałów wilgotnych i nie dopuszczać do zawilgacania materiałów już wbudowanych; Wszystkie elementy drewniane tj. stolarkę, elementy konstrukcyjne, dachówkę (gont), boazerię, ścianki działowe itp. zabezpieczać odpowiednimi preparatami chroniącymi przed szkodnikami biologicznymi i ogniem;
- Podczas budowy:
Elewacje budynków murowanych, dachówkę ceramiczną i cementową oraz inne murowane i nie osłonięte fragmenty zewnętrzne zabezpieczać preparatami hydrofobowymi;
Elementy stalowe i żelbetowe zabezpieczać przed ogniem i korozją preparatami antykorozyjnymi i przeciwogniowymi.
Przegląd i zabezpieczanie budynku ponawiać co kilka, kilkanaście lat.
- W trakcie eksploatacji budynku: Chronić konstrukcje murowane i drewniane przed stałym zawilgacaniem i bezpo średnim działaniem czynników atmosferycznych – stosując lakiery, farby i inne materiały wykończeniowe;
Co robić, jeśli w budynku pojawił się grzyb, pleśń lub owady?■ Zabezpieczanie drewnianych elementów konstrukcji
Przegląd budynku i remonty bieżące należy ponawiać co kilka, kilkanaście lat, zabezpieczając konstrukcje murowane i drewniane przed ponownym zawilgoceniem i bezpośrednim działaniem czynników atmosferycznych.
- Wezwać fachowca, który na podstawie rodzaju zniszczeń ustali przyczyny ich występowania oraz konieczny zakres zabezpieczeń; dla większych budynków – zlecić wykonanie ekspertyzy.
- Prace remontowo-odgrzybieniowe można wykonywać samodzielnie, jednak pod nadzorem osoby uprawnionej. Wykonawstwo można również zlecić specjalistycznej pracowni zajmującej się odgrzybianiem budynków. Warto przy tym pamiętać, że zawilgocony i zagrzybiony budynek wymaga kompleksowego remontu, uwzględniającego nie tylko odgrzybienie, ale również osuszenie i zabezpieczenie przed dalszym zawilgacaniem.
Drewno konstrukcyjne i tarcica zaraz po przywiezieniu na budowę powinny być poddane impregnacji, a następnie — przed wbudowaniem – wysezonowane w zadaszonych sztaplach do stanu powietrzno-suchego.
Do impregnacji elementów konstrukcji stropów, ścian i ścianek drewnianych oraz deskowania najlepiej wybrać nieszkodliwe dla ludzi preparaty solne typu INTOX. Impregnację można przeprowadzać metodą kąpieli zimnej, kilkukrotnego malowania lub opryskiwania.
Konstrukcje drewniane (dachowe) powinno się dodatkowo zabezpieczać stosownie do wymogów przeciwpożarowych – kompleksowymi środkami solnymi (np. FOBOS M2F), pęczniejącymi farbami emulsyjnymi (np. MOWICHRON, KROMOS) lub specjalistycznymi masami przeciwogniowymi.
■ Odgrzybianie budynków
W walce z korozją biologiczną budynków stosuje się – oprócz działań ochronnych – również działania naprawczo-remontowe, takie jak: odgrzybianie drewna i murów lub zwalczanie owadów w elementach drewnianych.
Odgrzybianie wbudowanych elementów drewnianych porażonych przez grzyby podstawkowe przeprowadza się wyłącznie wówczas, gdy uszkodzone zostały jedynie fragmenty konstrukcji. Po ociosaniu uszkodzonej warstwy zewnętrznej, pozostałe porażone fragmenty materiału poddaje się wielokrotnemu nasycaniu środkami grzybobójczymi, a następnie konstrukcję wzmacnia się i uzupełnia zaimpregnowanym drewnem. Dobór środka grzybobójczego uzależniony jest między innymi od wilgotności drewna (np. do drewna zawilgoconego nie należy stosować preparatów oleistych).
Odgrzybianie murów porażonych na wskroś przez grzyby podstawkowe odbywa się następująco:
- usuwa się sznury, grzybnię i owoc- niki grzyba;
- zbija tynk i usuwa zaprawę ze spoin – na głębokość 1-3 cm;
- wierci w murze otwory do iniekcji – średnicy 10-20 mm, pod kątem 30-45° i na głębokość 8-15 cm (około 40 szt/m2 ściany) – jednostronnie lub obustronnie zależnie od grubości muru;
- nasyca się mur fungicydem przez wlewanie środka grzybobójczego do otworów;
- zasklepia otwory zaprawą z dodatkiem fungicydu;
- nakłada pierwszą warstwę nowego tynku z dodatkiem fungicydu.
Owady żerujące w konstrukcjach drewnianych można zwalczać metodami chemicznymi, fizycznymi oraz metodami biologicznymi, które dotychczas nie są stosowane w Polsce.
W metodach chemicznych do niszczenia jaj, larw i chrząszczy używane są insektycydy płynne i gazowe. Jedynym preparatem płynnym dopuszczonym w Polsce do zwalczania owadów w budownictwie jest ANTOX W, który łączy w sobie właściwości dezynsekcyjne i ochronne.
Zwalczanie owadów żerujących w konstrukcjach drewnianych, których tkanka została już w znacznym stopniu uszkodzona, polega na usunięciu zniszczonej warstwy zewnętrznej i następnie – kilkukrotnym smarowaniu tych elementów ANTOXEM W lub przykładaniu do nich tamponów nasyconych tym środkiem. Dla zwiększenia skuteczności dezynsekcji, drewno nasączane preparatem przykrywa się folią po każdym zabiegu.
Dezynsekcję elementów mniejszych, zabytkowych bez warstwy malarskiej lub konstrukcji z nielicznymi widocznymi żerowiskami można ograniczyć do wstrzykiwania środka owadobójczego bezpośrednio w otwory wylotowe lub w otwory specjalnie wywiercone.
Specjalistycznym preparatem gazowym przeznaczonym do zwalczania owadów w drewnie jest ROTANOX.
Gazowaniem całych budynków wolno stojących zajmuje się Zakład Zwalczania Szkodników Żywności w Warszawie.
W metodach fizycznych do zwalczania owadów w drewnie wykorzystuje się m.in. podwyższoną temperaturę, promieniowanie podczerwone emitowane przez strumień podgrzanego powietrza, promienie gamma i inne. Nie mają natomiast zastosowania do tego celu promienie Roentgena. Duże elementy po ich wymontowaniu z konstrukcji można poddawać dezynsekcji np. w suszarniach do drewna (podwyższona temperatura), zaś mniejsze elementy – w komorze jonizacyjnej (promieniowanie gamma).
■ Osuszanie budynków
Równolegle z pracami odgrzybieniowy- mi należy przeprowadzać osuszanie budynków. Podstawową czynnością powinno być odcięcie budynku od źródeł zawilgocenia, a zatem – wykonanie odpowiednich izolacji przeciwwodnych i przeciwwilgociowych. Jedną z najczęstszych przyczyn zawilgocenia budynków jest brak lub zły stan techniczny poziomych izolacji przeciwwilgociowych w murach fundamentowych, który powoduje podsiąkanie wód kapilarnych powyżej poziomu tych izolacji. Podcinanie budynku i wykonanie izolacji tradycyjnej nie jest możliwe, gdy mury są stare lub zbyt grube. Wówczas można jednak zastosować inne rozwiązania:
- obniżyć poziom wód gruntowych wokół obiektu (drenaż);
- ograniczyć lub odciąć podsiąkanie kapilarne w murach wykonując:
- pionowe ścianki osuszające,
- poziome przepony przeciwwilgociowe z substancji hydrofobowych, żelu krzemianowego, związków polikrzemianowych itp.;
- zatrzymać proces podsiąkania kapilarnego w murach wykorzystując do tego celu fale elektromagnetyczne pola ziemskiego oraz fale innych częstotliwości.
Zazwyczaj metody klasyczne łączy się z metodami nowoczesnymi —
izolację pionową wykonuje się tradycyjnie, natomiast podsiąkanie
kapilarne likwiduje się korzystając z jednego z powyższych sposobów.
Warto pamiętać, że osuszanie budynków jest działaniem kompleksowym i
zawsze powinno być poprzedzane ustalaniem przyczyn zawilgocenia oraz
opracowaniem odpowiedniego programu osuszania.
